هجدهم اردیبهشت ماه سال جاری (مصادف با هشتم می که به مناسبت سالروز تولد هانری دونان، بنیان گذار کمیته بین المللی صلیب سرخ و اولین برنده جایزه صلح نوبل به‌عنوان روز جهانی صلیب سرخ نام گذاری شده است) جمعی از خانواده های اسرای گرفتار در تشکیلات فرقه ای مجاهدین خلق، در مقابل دفتر مرکزی کمیته بین المللی صلیب سرخ در تهران گردهم آمده و با بیان مظالم و گرفتاری‌های خود خواستار آن شدند تا صلیب سرخ جهانی و سایر نهادهای حقوق بشری نسبت به مطالبات آنان در پیگیری وضعیت عزیزان خود که در دام فرقه رجوی گرفتار آمده اند، واکنش معقول و موثری داشته باشند.
به همین بهانه سرویس حقوق بین الملل فراق درصدد آمده است تا نسبت به بررسی سازوکارهای بین المللی فراهم در موضوعات این چنینی و امکان سنجی نقش آفرینی کمیته بین المللی صلیب سرخ در یافتن راهکاری برای این خانواده ها و اجابت خواسته های ایشان تامل نماییم. به واقع پرسش اصلی این است که آیا اساسا با توجه به ساختار و هنجارهای موجود، صلیب سرخ جهانی قادر به ایفای نقش در این زمینه بوده یا خیر؟ و اگر پاسخ مثبت است به چه نحو و با چه مکانیسمی می تواند خواسته های به حق این خانواده های رنج کشیده را اجابت کند؟
در این راستا لازم است نخست مختصری در باب جایگاه کمیته بین المللی صلیب سرخ و نهادهای هم پیوند با آن بویژه نهضت بین المللی صلیب سرخ و شرح وظایف، فعالیت ها و روند اقدامات این نهادها سخن رانده، سپس بر موضوع خاص مطالبات خانواده ها از این نهاد متمرکز شویم.
-کمیته بین المللی صلیب سرخ و تاریخچه فعالیت آن
کمیته بین‌المللی صلیب سرخ بنوان یک سازمان بین المللی بشردوستانه (غیردولتی) شناخته می شود که مقر اصلی آن در شهر ژنو سوئیس است. بروز مخاصمات مسلحانه و پیامدهای تلخ و ناگوار آن برای بشریت موجب تاسیس این نهاد گردید. این سازمان در بادی تاسیس خود صرفا در حوزه حمایت و امداد نسبت به قربانیان و سربازان زخمی جنگ فعالیت می‌کرد، اما بعدها به فراخور نیازهای بشری زمینه های فعالیت آن گسترش یافت. این کمیته که با پنج عضو در سال ۱۸۶۳ آغاز به کار کرد هم اکنون یکی از جهانشمول ترین، موثرترین و در عین حال مقبول ترین نهادهای بین المللی غیردولتی است. تدوین و توسعه حقوق بین الملل بشردوستانه از رهگذر برگزاری سمینارها و دوره‌های آموزشی یا تهیه پیش‌نویس و برگزاری کنفرانس های دیپلماتیک، در زمره صلاحیت های این کمیته بوده است. در همین راستا یکی از اقدامات قابل توجه کمیته بین المللی صلیب سرخ، تمهید و ایجاد زمینه های تدوین کنوانسیون های چهارگانه ۱۹۴۹ ژنو و پروتکل های الحاقی بوده که دهه هاست بعنوان قوانین معیار و استانداردهای مبنایی لازم الاجرا در زمان مخاصمات مسلحانه شناخته می شوند. مضافا آنکه کمیته صلاحیت مذاکره با طرفین درگیر در جنگ و همکاری با دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی را دارد تا بدین ترتیب توجه و حمایت آنها را نسبت به وضعیت قربانیان جنگ جلب نماید. کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو و در پروتکل الحاقی آن، صلاحیت و وظایف کلی کمیته بین‌المللی صلیب سرخ را بروشنی بیان نموده است. اساسنامه کمیته نیز یکی از وظایف اصلی و مهم خود را (علاوه بر سایر وظایف و تعهدات) اجرای ماموریت‌های محوله از سوی کنوانسیون‌ها و پروتکل‌های ژنو اعلام می‌کند. در چارچوب نظام هنجاری ژنو، کمیته موظف است که از حق حیات و کرامت انسانی افراد در طول مخاصمات مسلحانه بین‌المللی و غیربین‌المللی و نیز در شورش‌ها و نا آرامی‌های داخلی حمایت نماید و با ارائه خدمات امدادی، به کمک مجروحین و حادثه دیدگان بشتابد. تا از رهگذر آن، از پیامدهای ناخوشایند جنگ و آلام بشری ناشی از جنگ که دامن گیر افراد (بویژه غیرنظامیان) می شود تا حد امکان بکاهد. عملکرد و تاریخچه فعالیت های کمیته سبب گردیده است تا امروزه به عنوان یک نهاد بی‌طرف و غیرسیاسی از جایگاه والایی در عرصه روابط بین‌المللی برخوردار گردیده و همین رویکرد غیرسیاسی، منصفانه و انسان دوستانه تا حد زیادی موجب اعتماد دولت‌ها به این سازمان غیردولتی شده است.
-نقش صلیب سرخ در خلال جنگ تحمیلی؛
اصولا آن گاه که یک پدیده یا رویدادی به واسطه مولفه هایی همچون تابعیت یا مرز وجه فرامرزی یا بین المللی پیدا می کند، دیگر تعیین تکلیف موضوع به صرف تصمیمات مقامات داخلی و قوه حاکمه یک کشور منحصر نمی شود، اینجاست که تابعان و بازیگران عرصه بین المللی (اعم از دولت ها، سازمان های دولتی و غیردولتی و حتی شرکتهای بین المللی) بایست نقش آفرینی می کنند.
به گواه تاریخ، این واقعیت که نهادهای بین المللی اعم از حقوق بشری و … در مجموع، غالب بازیگران عرصه بین الملل تا حدود زیادی تحت تاثیر پارامترهای سیاسی و مطامع دولت های ابرقدرت رفتار می کنند، بهیچ عنوان قابل کتمان نیست. اما فارغ از همه انتقادات و کاستی ها، نمی توان منکر خدمات و تاثیرات مثبت وجود چنین نهادهایی در سطح بین المللی شد. از جمله این نهادها، که برغم برخی کاستی ها، خدمات شایان توجهی به جامعه بشری عرضه داشته است «کمیته بین المللی صلیب سرخ» است. برای جامعه ایرانی، تلاش های این نهاد به طور خاص در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران ملموس بوده است. در مواجهه با جلاد ضدبشری همچون صدام حسین، به شهادت رزمندگان کشور، وجود این نهاد و نظارت های آن تا حدود زیادی از ارتکاب جنایات شدیدتر بویژه علیه اسرای ایرانی در اردوگاههای بعثی ها که از قضا، به گواه تاریخ در برخی موارد به دستان ناپاک مزدوران فرقه رجوی مورد شکنجه های وحشیانه و آزار و اذیت قزاز گرفتند، کاست. اقداماتی از قبیل سرشماری و فهرست نمودن اسامی و اعلام هویت اسرای دربند و زخمی های جنگ، اطلاع رسانی به خانواده ها و ایجاد زمینه های برقراری ارتباط اسرا با خانواده ها از طریق تبادل نامه، سرکشی از اردوگاهها، مصاحبه با اسرا و اطلاع از وضعیت اردوگاهها با لحاظ حداقل مولفه های حقوق بشری و در سالهای پس از جنگ نیز نظارت بر روند تبادل اسرای دو طرف در زمره فعالیت هایی است که این کمیته در سالهای دشوار جنگ تحمیلی بدان اهتمام ورزید. در سالهای اخیر نیز فعالیت های کمیته و نهادهای هم پیوند با آن در بحران هایی همچون سیل ایران در سال ۱۳۹۸ و تلاش ها در زمینه تامین اقلام دارویی در دوران تحریم و نیز دوران همه گیری کرونا تحسین برانگیز بوده است.
نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر
امروزه دیگر فعالیت های مجموعه بین المللی صلیب سرخ بهیچ عنوان منحصر به وضعیت جنگی یا قربانیان و غیرنظامیان متاثر از شرایط مخاصمه نیست. صلیب سرخ دارای چارچوب ها و ساختارهایی گردیده است که هم در زمان جنگ و هم در زمان صلح، قادر به ایفای نقش و خدمت رسانی به نیازمندان و درماندگان است. در سال ۱۹۸۶، ۱۸۶ عضو جمعیت های صلیب سرخ و هلال احمر، کمیته بین المللی صلیب سرخ و فدراسیون بین المللی جمعیت های صلیب سرخ و هلال احمر گردهم آمدند و «نهضت بین المللی صلیب سرخ» و «هلال احمر» را پایه گذاری کردند. اکنون کمیته بین المللی صلیب سرخ و سایر نهادهای هم پیوند ذیل مجموعه نهضت بین المللی صلیب سرخ فعالیت می کنند. در واقع نهضت از کمیتۀ بین‌المللی صلیب سرخ، فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های ملی صلیب سرخ و هلال احمر و ۱۹۰ جمعیت ملی صلیب سرخ و هلال احمر تشکیل شده است. بشردوستی، بیطرفی، عدم تبعیض، استقلال، ارائه خدمات داوطلبانه، وحدت و جهان‌شمولی، اصول بنیادین هفتگانه نهضت بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر تلقی شده اند که چارچوب های اخلاقی، عملیاتی و سازمانی این نهاد را تعیین می کنند. صلیب سرخ و هلال احمر مجموعه‌ای از سازمان‌های با اهداف و اساسنامه مشترک می‌باشد که در بیشتر کشورهای دنیا نمایندگی‌های ملی دارند و در سطح بین‌المللی عمل می‌کنند. در کنار اصول هفتگانه مذکور، اهداف نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر در اساسنامه بدین شرح آمده اند؛
۱-برقراری صلح و تفاهم و دوستی میان ملل و مذاهب
۲- تسکین آلام بشری
۳-حفظ کرامت انسان‌ها
۴-حمایت از زندگی و سلامت انسان‌ها بدون در نظر گرفتن هیچ گونه تبعیض میان آنها.
طبیعتا پایبندی به این اصول مبنایی در پرتوی رویکرد و اهداف والای ذکر شده می تواند خدمات شایانی به مردم گرفتار در جریان مخاصمات مسلحانه، بلایا و فجایع طبیعی و دیگر شرایط اضطراری ارائه دهد. هم اینک نهضت بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر به عنوان یک شبکه بشردوستانه بین المللی متشکل از میلیونها داوطلب است که آماده به کمک به افراد گرفتار در مخاصمات، بلایا، مشکلات بهداشتی و بحران های اجتماعی هستند. در زمان مخاصمات (بین المللی و غیربین المللی)، کمیتۀ بین‌المللی صلیب سرخ، مسئول هدایت و ایجاد هماهنگی در فعالیتهای امدادی نهضت است.
اما جمعیت های ملی طیف گسترده‌ای از خدمات (هم در زمان جنگ و هم در زمان صلح)را ارائه می‌دهند، اقداماتی از قبیل امدادرسانی در هنگام رخداد بلایای طبیعی یا ساخته دست بشر و کمک‌رسانی به قربانیان جنگ، آموزش کمکهای اولیه و بازپیوند خانوادگی.
به واقع باید گفت که امروزه نظام بین الملل صلیب سرخ، فارغ از زمان تخاصم، در زمان صلح نیز در حوزه های مختلف بشری منجمله مبارزه با انواع خشونت جنسی، احترام به قانون، امنیت اقتصادی، بهداشت و سلامت عمومی، مین‌زدایی، بازپیوند اعضای خانواده‌ها و … به فعالیت جدی می‌پردازد.
گستره مخاطبان اقدامات حمایتی صلیب سرخ متشکل از شهروندان، کودکان، زندانیان سیاسی، آوارگان،مهاجران، پناهندگان، پناهجویان، ناپدیدشدگان و زنان می‌شود.
توضیح: به جهت طولانی بودن موضوع تحقیق، ادامه بررسی سازوکارهای بین‌المللی در خصوص خواسته خانواده‌های اسیران فرقه مجاهدین خلق در بخش دوم منتشر می‌شود.
ادامه دارد…