«چریک مجاهد خلق – انسان شناسی سازمان مجاهدین خلق ایران، دوره پیش از انقلاب 1357» عنوان دومین کتاب محسن زال در خصوص تشکیلات مجاهدین خلق است که اخیرا منتشر شده است.
کتاب پیشین او درباره این تشکیلات با عنوان «سازمان مسعود – انسان شناسی سازمان مجاهدین خلق، دوره بعد از انقلاب 1357»، در سال 1396 توسط انتشارات کویر منتشر شد و ساختار فرهنگی و اجتماعی حاکم بر تشکیلات مجاهدین خلق را با رویکردی انسان شناختی مطالعه کرده است. در کتاب نخست تمرکز او بر سبک زندگی مجاهدین خلق در دوران پس از انقلاب یعنی دوران تحت رهبری مسعود رجوی است. به نوشته او در این دوره از حیات تشکیلات، «وقایع آنقدر عجیب و حیرت آور است که پذیرفتن آن به آسانی ممکن نیست».
در اثر تازه محسن زال، بیش از آنکه سخن از مسعود رجوی و تشکیلات برساخته اش باشد، به نقد هستی شناسی چریک مجاهد پرداخته می‌شود. چنانچه زال در دیباچه کتاب نیز اذعان می‌کند، در اثر تازه‌اش تلاش دارد که با رعایت اصل انصاف «به مخاطب بباوراند که هیچ نیتی فراتر از پاسداشت حقیقت» نداشته است.
در این پژوهش انسان‌شناسانه، هدف پژوهشگر، بررسی «نسبت کنشگر و فرهنگ و مناسباتی که در آن قرار می‌گیرد تا به مجاهد تبدیل شود»، بوده است. بدین معنا که او به فهم شرایط و فرایندی می‌پردازد که یک انسان عادی را تبدیل به یک چریک می‌کند. در این رهگذر، پژوهشگر گاهی به ناچار به وقایع نگاری تاریخی یا تحلیل وقایع پرداخته است و در کنار آن به تحلیل اسناد، بازنگری روایات موجود و مصاحبه با افراد مرتبط روی آورده است.
در متن پشت جلد کتاب میخوانیم:
“چریک مجاهد خلق انسان شناسی سازمانی است که به باور خود برای رهایی فرودستان پا به میدان مبارزه گذاشته تا جهانی آرمانی را بنا کند، جهانی نوین که به واسطه «مجاهدت» پیشتازان رخ خواهد نمود. این دفتر فراز و فرود این گروه را از زایش تا برآمدن خیزش 57 را بررسیده و کوشیده است تا نشان بدهد که «چریک بودگی» چگونه چیزی است و چریک مجاهد برای پاسخ به کدام نیازهاست که به این سبک زندگی روی می‌آورد و کدام خواسته‌هایش در این میدان پاسخ می‌گیرند و «مجاهدت» او چه تاثیری بر در سامانه سیاسی و میدان اجتماعی می‌گذارد.
زندگی چریکی و ستیزندگی چریک‌ها توسط ستایندگان سازمان چنان در هاله‌ای از ابهام و گاه قداست پیچیده شده است که یافتن «چریک مجاهد» آن چنان که پدیدار شده، خود کاری بزرگ و گاه شگفتی زاست. این دفتر کوشیده تا تصویری دم دست و واقعی از چریک و آرمان‌ها و سبک زندگی‌اش به دست بدهد.”
***
همچنین خانم ماه منیر ایرانپور در صفحه اینستاگرام خود به معرفی کتاب “چریک مجاهد خلق” پرداخته است. وی در خصوص این کتاب و نویسنده اش نوشته است:
محسن زال پژوهشگر جوانی است که با دقت‌نظر و حساسیت علمی زیاد در آثارش و توجه و تاکیدش بر مستقل بودن در امر پژوهش تاکنون دو کتاب درباره سازمان مجاهدین خلق به رشته‌ی تحریر درآورده است.
کتاب اول او در این حوزه “سازمان مسعود” نام داشت که با روش پدیدار شناسی و نگاهی ژرف و تیزبین به بررسی مناسبات درون سازمانی این گروه در بازه‌ی زمانی پس از انقلاب ۵۷ پرداخته بود.
اکنون و به تازگی دومین کتاب او با عنوان “چریک مجاهد خلق” توسط انتشارات ماهریس در ۸۱۰ صفحه روانه بازار کتاب شده است.
“چریک مجاهد خلق” انسان‌شناسی سازمانی است که به باور خود برای رهایی فرودستان پا به میدان مبارزه گذاشته تا جهانی آرمانی را بنا کند، جهانی نوین که به واسطه‌ی “مجاهدت” پیشتازان رخ خواهد نمود. این دفتر فراز و فرود این گروه را از زایش تا برآمدن خیزش ۵۷ بر رسیده و کوشیده است تا نشان بدهد “چریک بودگی” چگونه چیزی است و چریک مجاهد خلق برای پاسخ به کدام نیازها است که به این سبک زندگی روی می‌آورد و کدام خواسته‌هایش در این میدان پاسخ می‌گیرند و “مجاهدت” او چه تأثیری در سامانه سیاسی و میدان اجتماعی می‌گذارد.
زندگی چریکی و ستیزندگی چریک‌ها توسط ستایندگان سازمان چنان در هاله‌ای از ابهام و گاه قداست پیچیده شده که یافتن “چریک مجاهد خلق” آن چنان‌که پدیدار شده، خود کاری سترگ و گاه شگفتی‌زاست.
این دفتر کوشیده تا تصویری دمِ‌دست و واقعی از چریک و آرمان‌ها و سبک زندگی‌اش به‌دست بدهد.
خواندن این دو جلد کتاب را از این نویسنده‌‌ی خوش‌نام به علاقه‌مندان به تاریخ سیاسی و اجتماعی معاصر ایران توصیه می‌کنم.