ارتقاء جایگاه مجاهدین در رویکرد عربستان به ایران؛ زمینه‌ها و پیام‌ها

عربستان سعودی به موازات ائتلاف سازی منطقه ای و بین المللی، ایجاد ائتلاف با گروه ها و بازیگران به ظاهر داخلی معاند با جمهوری اسلامی ایران را نیز در دستور کار قرار داده است.
در سال های اخیر، تنش های سیاسی و امنیتی میان عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران به میزان قابل ملاحظه ای افزایش یافته است. بر همین مبنا، بسترهای لازم برای گسترش دامنه درگیری ها و منازعات دو طرف به حوزه های موضوعی و حتی ژئوپلیتیکی مختلف به وجود آمده است. تلاش سعودی ها برای گسترش و تعمیق همکاری ها با گروه مجاهدین و بهره گیری از آنها به منظور پیشبرد اهداف ضدایرانی خود در راستای همین روند کلی قابل ارزیابی می باشد. در آخرین این تلاش ها، محمد بن-سلمان ولیعهد عربستان در جریان سفر خود به پاریس با مریم رجوی، سرکرده گروه مجاهدین، دیدار و گفت وگو کرد. این را حسین امیرعبداللهیان، دستیار ویژه رئیس مجلس شورای اسلامی در امور بین‌الملل گفته است. اگرچه رسانه یا شخص دیگری، این خبر را تائید و ذکر نکرده اما به صورت تحلیلی، می‌توان گفت که امکان چنین دیداری با توجه به رویکرد عربستان وجود دارد. با فرض این‌که چنین دیداری صورت گرفته، باید آن را از این جهت که موجب ارتقای سطح روابط میان ریاض و مجاهدین شده، واجد اهمیت دانست.

پیشینه روابط عربستان با گروه مجاهدین
هر چند در دهه‌های گذشته روابط مجاهدین و عربستان، در سطح پایینی قرار داشت، اما طی سال‌های اخیر روابط میان دو طرف به‌صورت گسترده تری برقرار شده است. در دوران حکومت ملک عبدالله اسناد متعددی از ارتباط مجاهدین و آل‌سعود، و ارسال کمک‌های هنگفت دلاری و تسلیحات آمریکایی برای فرقه رجوی افشا شده بود. در همین ارتباط، یک روزنامه عراقی از کمک مالی شاهزاده بندر بن سلطان به گروه تروریستی مجاهدین خبر داد (1).
طی سال‌های اخیر و به ویژه از زمان روی کار آمدن ملک سلمان، تغییرات چشمگیری در رویکرد این کشور در قبال گروه مجاهدین به وجود آمده است. گروه تروریستی مجاهدین به جهت دشمنی آشکار با جمهوری اسلامی ایران و انجام عملیات های خرابکارانه بر علیه امنیت سرزمینی ایران مورد توجه سعودی ها قرار داشته است. بنابراین، از این دوران به تدریج روابط عربستان با گروه مجاهدین از حالت تقریباً مخفیانه و سری گذشته خارج و به صورت علنی و آشکار درآمده است.
حضور «ترکی الفیصل» رییس پیشین دستگاه اطلاعات سعودی در نشست دو سال قبل سازمان مجاهدین در پاریس و ایراد سخنرانی شدید اللحن علیه ایران، به منزله تشدید رویکرد سیاست خارجی عربستان در قبال ایران تلقی می گردید. وی در سخنرانی خود، به وضوح «خواستار سرنگونی نظام» در ایران گردید. به علاوه، وی با مشروع خواندن مبارزه این گروه علیه جمهوری اسلامی، وعده داد که «این مبارزه مشروع دیر یا زود به هدف خود خواهد رسید». اخیراً نیز حسین امیرعبداللهیان، دستیار ویژه رئیس مجلس شورای اسلامی در امور بین‌الملل، از دیدار محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان با مریم رجوی در جریان سفر وی به پاریس خبر داده است (2). تحولات اخیر از این جهت حائز اهمیت است که زمینه های رسمیت یافتن و ارتقای روابط ریاض با مجاهدین را به بالاترین سطح ممکن فراهم کرده است.
جایگاه گروه مجاهدین در سیاست‌های امنیتی عربستان
با روی کار آمدن ملک سلمان و قدرت یابی نسل سوم خاندان حاکم در عربستان، به تدریج نشانه های تحول در سیاست خارجی و امنیتی عربستان سعودی ظهور یافت. در این میان، تحولات منطقه ای و بین المللی از جمله وقوع بیداری اسلامی در منطقه غرب آسیا و شمال افریقا و بهبود روابط واشنگتن و ریاض پس از یک مقطع واگرایی نسبی در دوران اوباما، نیز بسترهای لازم برای تسهیل و تسریع در روند یادشده را فراهم نمودند. افزون بر این، در حوزه منطقه ای، روند تحولات در سوریه، عراق و یمن برخلاف خواسته ها و انتظارات سعودی رقم خورده و در عمل، راهبرد منطقه ای عربستان با چالش های عدیده ای مواجه شده است.
در نتیجه تحولات فوق، بهره گیری از سازوکارهای ائتلاف سازی، تصاعد بحران و جنگ نیابتی به منزله بخشی از فرایند سیاستگذاری امنیتی عربستان سعودی در قبال جمهوری اسلامی ایران درآمده است. در این چارچوب، بسترهای لازم به منظور نقش یابی بازیگران و نیروهای آشوب ساز و منازعه آفرین فراهم شده است. در این حوزه، یکی از نیروهای مدنظر سعودی ها گروه تروریستی مجاهدین بوده است. گروه مزبور به-واسطه دشمنی آشکار با جمهوری اسلامی ایران و انجام عملیات های خرابکارانه بر علیه امنیت سرزمینی ایران مورد توجه سعودی ها قرار داشته است.
اظهارات اخیر محمد بن سلمان ولیعهد سعودی مبنی بر کشاندن جنگ به داخل ایران (3) و سخن گفتن انور عشقی، مشاور پیشین شاه عربستان از تجزیه ایران (4)، به منزله تحولی بنیادین در سیاست اعمالی رژیم سعودی در قبال جمهوری اسلامی ایران قلمداد می گردد. بر این اساس، سعودی ها حمایت های گسترده مالی، امنیتی و دیپلماتیک از مجاهدین به عمل آورده اند. در پشت پرده تمایل ریاض برای گسترش روابط با مجاهدین و ایفای نقش این گروه به عنوان یکی از اجزای سیاستگذاری امنیتی عربستان، اهداف وسیعی نهفته است. استفاده از این سازمان برای ایجاد ناامنی و بی ثباتی در ایران شامل بهره گیری از تلاش های این گروه برای دمیدن بر آتش اختلاف های قومیتی داخل ایران، حمایت از ادامه روند جاسوسی این گروه در داخل خاک ایران و همکاری با استخبارات عربستان و انتقال اطلاعات به موساد، احیای نقش آفرینی این گروه در ایجاد بحران علیه ایران (به عنوان مثال علیه برنامه موشکی ایران) همانند بحرانی که قبلاً علیه برنامه هسته ای ایران ایجاد کردند، تعیین این گروه به عنوان پیمانکار پروژه ایجاد گروهی مانند داعش یا ارتش آزاد سوریه در ایران و اقدام علیه حاکمیت، تعیین پایگاه های منطقه ای متعدد برای مجاهدین و صدور اجازه عضوگیری از میان مردم کشورهای منطقه می‌شود (5).
تیم جدید ترامپ و برجسته شدن نقش مجاهدین در راهبرد عربستان علیه ایران
از سوی دیگر به قدرت رسیدن ترامپ زمینه های لازم را برای ارتقای نقش عربستان سعودی در دکترین امنیتی امریکا فراهم نمود. ظهور نشانه های تحول در اولویت های سیاست خارجی امریکا و چرخش به سمت شرق نیز ایفای چنین نقشی از سوی عربستان را اجتناب ناپذیر می کرد. در حوزه غرب آسیا، ایالات متحده استراتژی کلان امنیت فرامرزی همراه با احاله مسئولیت به دولت های منطقه ای را دنبال نموده است (6). به-موجب این استراتژی، عربستان سعودی به عنوان یکی از اجزای دکترین امنیتی ترامپ از جایگاه ویژه ای برخوردار شده است. مواضع اخیر حکام سعودی و ائتلاف غیررسمی این کشور با رژیم صهیونیستی نیز به نوبه خود منزلت عربستان سعودی را در راهبرد امنیتی ایالات متحده برجسته کرده است.
هم‌چنین تغییر و تحولات اخیر در تیم امنیت ملی ترامپ از جمله برکناری تیلرسون و انتصاب پمپئو به-سمت وزیر امور خارجه و جایگزینی جان بولتون با مک مستر در جایگاه مشاور امنیت ملی امریکا که در عمل به افزایش وزن راست گرایان افراطی در مقابل جمهوری خواهان سنتی منتج گردیده (7)، در رویکرد منطقه ای عربستان سعودی تأثیر به سزایی داشته است. در خصوص جان بولتون می توان به روابط حسنه وی با سازمان مجاهدین خلق، دیدارهای متعدد با مریم رجوی، و حضور و سخنرانی در برخی از برنامه‌های عمومی این گروه اشاره داشت. بولتون تابستان سال قبل در گردهمایی سازمان مجاهدین وعده داد «تا قبل از سال 2019، ما که این‌جا هستیم، در تهران جشن خواهیم گرفت» (8). از این جهت، عربستان در موازنه سازی و ائتلاف سازی بر علیه ایران از حمایت های گسترده ایالات متحده و سایر کشورهای غربی برخوردار شده است. این امر موجب تاکید بیشتر واشنگتن و ریاض بر استفاده از مجاهدین علیه ایران خواهد شد.
پیام‌ توسعه روابط مجاهدین و عربستان
تحولات اخیر در روابط میان ریاض و مجاهدین، به ویژه دیدار احتمالی بن سلمان با مریم رجوی، به موازات راهبرد سعودی ها برای مقابله با جمهوری اسلامی ایران از مجرای تقویت سازوکارهای ائتلاف سازی، تصاعد بحران و جنگ های نیابتی سازمان دهی شده است. موازنه سازی فراگیر و همه جانبه بر علیه ایران از جمله گسترش حوزه درگیری ها با این کشور و حمایت مستقیم و آشکار از گروه های معارض به ظاهر داخلی جمهوری اسلامی ایران به منزله پیام بارز تحرکات اخیر سعودی ها محسوب می شود که جریان تعارضات میان دو کشور را وارد دوران تازه ای کرده است. به موازات چنین روندی، عربستان سعودی از طریق تلاش برای نفوذ در میان جریان های شیعی از جمله در عراق (ارتباط گیری با مقتدی صدر و تلاش برای برقراری روابط با عمار حکیم) و لبنان (ارتباط با برخی از شخصیت های شیعی مانند عبدالأمیر قبلان) (9) تلاش داشته تا جبهه جدیدی را بر علیه جمهوری اسلامی ایران سازمان دهی و مدیریت نماید. از این منظر، عربستان علاوه بر تلاش برای ورود به حوزه نفوذ منطقه ای ایران و تحت الشعاع قرار دادن امنیت فراسرزمینی آن، می کوشد تا از طریق ارتباط گیری و حمایت همه جانبه از گروه هایی مانند مجاهدین امنیت ملی ایران را نیز در معرض مخاطره قرار دهد. واضح است که چنین روندی با تلاش های عربستان سعودی برای ایفای نقش هایی مانند هژمونی منطقه-ای یا رهبری جهان عرب و بسترسازی به منظور تغییر موازنه قوای منطقه ای و جبران شکست ها و ناکامی های محور سعودی در مواجهه با جبهه مقاومت همسویی قابل توجهی دارد.
جمع بندی
با شدت گرفتن رویکرد عربستان در قبال ایران طی سال‌های اخیر، روابط این کشور با مجاهدین به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافته است. در این خصوص، نقش و تأثیر عوامل داخلی، منطقه ای و بین المللی حائز اهمیت می باشد. از منظر راهبردی نیز، رویکرد اخیر سعودی ها سطح تازه ای از ائتلاف سازی در برابر جمهوری اسلامی ایران را نمایان کرده است. در چنین شرایطی به موازات ائتلاف سازی منطقه ای و بین المللی، ایجاد ائتلاف با گروه ها و بازیگران به ظاهر داخلی معاند با جمهوری اسلامی ایران نیز در دستور کار ریاض قرار گرفته است.
سعید پیرمحمدی
منابع
(1) خبرگزاری مهر، «کمک مالی شاهزاده بندر بن سلطان به گروه تروریستی مجاهدین »،
23/4/1386، https://www.mehrnews.com/news/517666
(2) خبرگزاری تسنیم، «بن‌سلمان در پاریس با مریم رجوی دیدار کرد»،
24/1/1397، https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/01/24/1699594
(3) خبرگزاری فارس، «تلاش می‌کنیم نبرد، داخل ایران باشد نه عربستان»،
12/2/1396، http://www.farsnews.com/13960212001956
(4) خبرگزاری فارس، «مشاور پیشین شاه عربستان، از تجزیه ایران و منطقه سخن گفت»، 10/5/1395،
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13950510000425
(5) اندیشکده راهبردی تبیین، «بررسی نشست سالانه گروهک مجاهدین و حمایت‌های سعودی»،
26/4/1395، http://www.tabyincenter.ir/qadim/index.php/rasad/1395042601
(6). Prifti, Bledar (2017), US Foreign Policy in the Middle East: The Case for Continuity, Palgrave Macmillan, p. 25.
(7) نامدار وندایی، سالار. «برآیند تغییرات در کاخ سفید؛ همه‌چیز برای خروج از برجام مهیا می‌شود؟»، اندیشکده راهبردی تبیین،
20/1/1397، http://tabyincenter.ir/print/?print=25435
(8) بی­بی­سی فارسی، «واکنش سخنگوی شورای نگهبان ایران به سمت تازه جان بولتون»،
3/1/1397، http://www.bbc.com/persian/iran-43516505
(9) عرب، محمدرضا. «اهداف عربستان از تلاش برای هم‌گرایی با شیعیان عرب»، اندیشکده راهبردی تبیین،
23/6/1396، http://tabyincenter.ir/20957