وضعیت مزدوران یا جنگ آوران مزدور دارای سابقه تاریخی دیرین است که پس از یک دوره ناپیدایی، مجدداً در قرن نوزدهم ظاهر شده است.
این ضوابط در کنوانسیون ۱۹۸۹ ملل متحد تحت عنوان “منع استخدام به کارگیری تأمین هزینه و آموزش مزدوری” بیان شده است. ماده 1 کنوانسیون 1989 ملل متحد دو تعریف را برای مزدور در نظر گرفته است که اولین تعریف آن بطور کامل برگرفته از پروتکل الحاقی است.
با تشکیل کنفرانس دیپلماتیک ژنو در زمینه حقوق بشر دوستانه در سال 1977، و اولین پروتکل الحاقی آن سعی شد تا تعریف مزدور و وضعیت حقوقی وی مشخص گردد.
پروتکل الحاقی برای شناسایی مزدور اجتماع شش شرط را لازم می‌داند:
1. اختصاصاً در محل داخل کشور یا خارج از کشور به منظور نبرد در یک درگیری مسلحانه بین المللی استخدام شده باشد. بنابراین اگر شخصی به طور دایم استخدام شده باشد دیگر مزدور محسوب نمی‌شود.
2. عملاً و به طور مستقیم در یک درگیری مسلحانه شرکت داشته باشد.
3. انگیزه وی از شرکت در درگیری مسلحانه اساساً نفع شخصی باشد و در حقیقت از جانب آن طرف درگیری با نماینده آن به وی وعده پاداش مادی داده شده باشد که بسیار بیش از مبلغی باشد که به رزمندگان هم درجه یا دارای وظایف مشابه او در نیروهای مسلح آن طرف پرداخت می‌شود یا وعده پرداخت آن داده می‌شود. شرط واقعی برای تشخیص یک فرد به عنوان مزدور شاید همین طمع مالی باشد این ویژگی مزدور را از داوطلبی که در پی عقیده و آرمان خود می جنگد متمایز می‌کند.
4. تبعه یا مقیم سرزمین تحت کنترل هیچ یک از طرفهای درگیری نباشد. بنابراین اگر یک طرف درگیری تبعه طرف دیگر را استخدام کند با در نظر گرفتن سایر شرایط مزدوری این شخص مزدور محسوب نمی‌شود.
5. عضو نیروهای مسلح هیچ یک از طرفهای درگیری نباشد.
6. از جانب کشوری که طرف درگیری نمی‌باشد به عنوان عضو نیروهای مسلح آن کشور به منظور انجام وظایف رسمی فرستاده نشده باشد. این شرط فرد اخیر را از مزدور که فعالیت او شخصی و انفرادی است متمایز می‌سازد.
کنوانسیون ۱۹۸۹ همچنین تعریف دیگری را نیز عرضه داشته است که به موجب آن سایر وضعیت ها (غیر از مخاصمه مسلحانه) نیز در نظر گرفته شده است. این تعریف با تعریف بالا از دو جهت متفاوت است:
اولاً، تبانی در عملی خشونت بار (نه مخاصمه مسلحانه) به منظور سرنگون کردن یک حکومت یا لطمه به نظام قانون اساسی آن کشور یا تمامیت ارضی آن است.
ثانیاً، داشتن انگیزه کسب امتیاز شخصی قابل توجه و به دست آوردن مزد مادی می‌باشد.
به نظر می‌رسد که در تعریف اخیر آنچه مربوط به کسب منفعت مادی است در مقام مقایسه با بند مربوط در پروتکل الحاقی ژنو تا حد زیادی تعدیل شده است. منشأ این تعدیل کنوانسیون سازمان وحدت آفریقا است که حداکثر مزد مادی را بسیار کمتر از پروتکل الحاقی در نظر گرفته است.
گردآوری، توسط مهرداد تقی پور
منبع:
ضیایی بیگدلی، دکتر محمدرضا، 1392، حقوق بین الملل بشردوستانه، تهران، کتابخانه گنج دانش، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، صص 91-94
