تحلیل روانشناختی یکی از جلسات انقلاب خواهر مریم

در ویدئوی مربوط به یکی از جلسات نشست‌های خود انتقادی در سازمان مجاهدین خلق که اخیرا در فضای مجازی فراگیر شده است، مکالمه غریبی میان دو تن از اعضای تشکیلات و مسعود رجوی در حضور مریم رجوی را شاهد هستیم که نمونه‌ای از کارکرد روانشناختی فرایند مغزشویی‌ای است که در تشکیلات رجوی با عنوان “انقلاب ایدئولوژیک” یا انقلاب “خواهر مریم” شکل گرفت و آغاز آن ازدواج مسعود رجوی با مریم قجر عضدانلو همسر شخص دوم سازمان، یعنی مهدی ابریشمچی بود.

در پی ازدواج غیرعادی مسعود رجوی با مریم قجر که با عنوان پرطمطراق “ایدئولوژیک” به خورد اعضای تشکیلات داده شد، سلسله نشست‌هایی در تشکیلات برگزار شد که آنچه مسعود رجوی می‌خواهد، برای اعضا دورنی شود: از خود بیخود شدن اعضا و سرسپردگی حداکثری به کیش شخصیتی او –البته زیر عنوان “خواهر مریم”—و نهایتا طلاق همسران و جدایی کودکان و ازدواج رجوی با اعضای زن.

ویژگی‌های رهبران فرقه‌ها مشهود در ویدئو

تاکنون مطالب بسیاری درباره انقلاب ایدئولوژیک نوشته شده است اما ویدئوی چند دقیقه‌ای مذکور، نمود روشنی از فرایندی است که با بازی‌های ذهنی افراد را مجاب یا مجبور به سرسپردگی می‌کند. این ویدئو مصداق بارزی از پنج دهه حکمرانی کیش شخصیتی مسعود رجوی است.

رهبران فرقه های مخرب یا کیش‌های شخصیتی همواره دارای ویژگی‌های مشترکی هستند که در منابع چنین ذکر شده‌اند:

نفوذ کاریزماتیک: رهبران فرقه‌ها دارای کاریزمایی هستند که باعث می‌شود بر پیروان خود نفوذ داشته باشند و آنها را اسیر خود کنند.
رفتار استثمارگرانه: آنها ممکن است با اولویت قرار دادن منافع خود از پیروان خود بهره کشی مالی، جنسی، عاطفی کنند.

خودشیفتگی: بسیاری از رهبران فرقه‌ها نشانه‌هایی از شخصیت خودشیفته را از خود نشان می‌دهند. آنها بر این باور هستند که معصوم از گناه و سزاوار سرسپردگی تام پیروانشان هستند.

کلام کنترل‌گر: آنها به گونه‌ای سخن می‌گویند و از تاکتیک‌های کنترل ذهن استفاده می‌کنند که اطرافیان تصور می‌کنند خودشان فاقد قدرت تفکر نقادانه هستند و رهبر اختیار تام دارد.

تمامیت خواهی: رهبران فرقه‌ها کنترل بر اعضا را سخت حفظ می‌کنند و باورها و رفتارها و شیوه زیست مورد نظر خود را بر آنها تحمیل و دیکته می‌کنند.

تاکتیک‌های انزوا: رهبران فرقه ها غالبا اعضا را از دوستان و خانواده خود دور کرده و در محیطی منزوی و وابسته به رهبر و گروه نگه می‌دارند.

در ویدیوی مورد نظر، حتی بدون شنیدن صدای طرف‌های گفتگو، تنها با دیدن فضای نشست، چند نکته از ویژگی هایی که در بالا ذکر شد، روشن است. به این ترتیب که افراد دارای یونیفرم نظامی هستند، ظاهری مشابه (سبیل بدون ریش) که مشخصه اعضای مجاهدین خلق است، دارند. نشست در قرارگاهی منزوی (احتمالا کمپ اشرف) برگزار می‌شود که در عراق دور از زندگی عادی، خانواده و دوستان اعضا است. این شیوه زیست مورد نظر مسعود رجوی است. چند نفر در پس زمینه تصویر دیده میشوند که به صورت خبردار ایستاده اند و خفقان و اضطراب موجود در فضا را دوچندان نشان می‌دهد.

نگاهی عمیق و دقیق به گفتگوی شکل گرفته میان مسعود رجوی و دو تن از پیروانش نکات بیشتری را درباره کیش شخصیتی او روشن می‌کند. مسعود رجوی در این ویدئو رفتارهایی از خود نشان می‌دهد که دست کم دو نوع اختلال شخصیتی از ورای آن پدیدار می‌شود: اختلال شخصیت خود شیفته و اختلال شخصیت نمایشی.

اختلال شخصیت خود شیفته در مسعود رجوی

افراد دارای اختلال شخصیت خود شیفته احساس خود ارزشمندی بالایی دارند. این افراد هیچ همدلی با دیگران ندارند و نیازمند تحسین و تمجید همیشگی هستند. این افراد خود را بی همتا و سزاوار احترام و توجه دیگران می‌دانند. با ایجاد احساس گناه در اطرافیان خود، آنها را در بند سرسپردگی به خویش نگه می‌دارند.

در ویدئوی مذکور مسعود رجوی مدام به میان حرف حسن و رضا می‌آید، سخن آنها را قطع می‌کند. با لحن تمسخرآمیز و تحقیرآمیز آنها را خطاب قرار می‌دهد. به لحن او به هنگام گفتن این جمله توجه کنید: “حسن! تو و عشق؟”

در فرایند گفتگو، چهره حسن سرشار از اضطراب، ترس و احساس ناامنی است چرا که رجوی با سوالات پشت سرهم، از موضعی بالا او را خطاب قرار می‌دهد، حتی برای تحقیر بیشتر او از فشار هم‌رزم استفاده می‌کند و رضا را به شهادت دادن می‌خواند و نهایتا با ضرب‌المثلی تحقیر را به اوج می‌رساند.

پشت ویترینی به نام مریم

نکته جالب درباره مسعود رجوی این است که مدام تحسین و تمجید از حسن و رضا طلب می‌کند اما این تمجید را ظاهرا برای خود نمی‌خواهد. او خود را پشت شخصیتی به نام “خواهر مریم” پنهان کرده است و چه کسی است که نداند که در کیش شخصیتی مسعود رجوی، مریم واسطه اتصال اعضا به رهبری مطلق یعنی مسعود رجوی معرفی شده است.

مریم قجر عضدانلو اگرچه در سکوت نظاره‌گر این مکالمه است، بزرگ نمایی اغراق آمیز مسعود رجوی را به خویشتن می‌گیرد و نیاز مداوم او به ستایش و تحسین را بدون احساس شرم و گناه می‌پذیرد. او حتی می‌پذیرد که حسن و رضا از او زاده شده‌اند!

مکالمه فضایی کاملا یک طرفه دارد. یک سوی ماجرا مسعود است که در موضع کمال ایستاده است و سوی دیگر حسن و رضا که سراپا تقصیر هستند و به تازگی به لطف و مدد خواهر مریم در مسیر کمال قرار گرفته‌اند. هیچ جمله‌ای که حاکی از تفکر انتقادی یا خلاقانه باشد از دهان این دو قربانی خارج نمی‌شود. آنها مرعوب اقتدار مسعود و جایگاه مریم هستند.

اختلال شخصیت نمایشی

عزت نفس افراد دارای اختلال شخصیت نمایشی، وابسته به تایید دیگران است. حس خود ارزشمندی این افراد به مانند خودشیفته‌ها واقعی و دورنی نیست. آنها تمایل بیش از حدی برای دیده شدن و مورد توجه قرار گرفتن دارند. این افراد اغلب برای گرفتن توجه رفتارهای نامناسب و نمایشی از خود نشان می‌دهند. با جملات و زبان بدن اغراق آمیز سعی دارند که دیگران را تحت تاثیر قرار دهند.

مسعود رجوی در طول دوران حکمرانی خود در سازمان مجاهدین خلق مکررا نشست‌های طولانی چندین ساعته برگزار می‌کند تا فرصتی داشته باشد که روی صحنه برود و با سخنرانی‌های طولانی، فلسفه بافی‌های و سفسطه‌های بی حساب اعضا را با قدرت کلام و نمایش محسور کند و تحت کنترل خود درآورد.

افراد دارای شخصیت نمایشی ارزش خود را از توجه و تحسین دیگران دریافت می‌کنند و مسعود رجوی مدام ترتیبی می‌دهد که این فضا ایجاد شود. نشست‌های طولانی با عناوین مختلف برای رده‌های مختلف اعضای تشکیلات برگزار می‌شود که در آن رهبری فرقه نقش اول را بازی می‌کند.

قربانیان اختلال‌های شخصیتی رهبر فرقه

رفتار حسن و رضا دو عضو تشکیلاتی که در ویدئو دیده می‌شوند احساسات متفاوتی را در بیننده ایجاد می‌کند. ممکن است از حالات آنها حس تمسخر، دلسوزی، ترحم و حتی تعجب در بیننده ایجاد شود. جملاتی که از دهان این دو فرد خارج می‌شود آن قدر عجیب و غریب است که حاکی از قرار گرفتن آنها در فضایی دور از مناسبات عادی انسانی است.

این دو مرد میانسال، رفتارهایی از خود نشان می‌دهند که نشان از قربانی شدن آنها در کیش شخصیتی مسعود رجوی دارد. خود شیفته‌ها قربانیان خود را تبدیل به افرادی مهرطلب و تهی از اعتماد بنفس می‌کنند. این حجم از ضعف و ذلتی که حسن و رضا از خود به نمایش می‌گذارند نشان می‌دهد که شخصیت خود شیفته رجوی موفق شده است که این دو را تحت سیطره قدرت خود بگیرد.
شخصیت‌های نمایشی نیز با هدایت افکار اطرافیان خود به خواسته اصلی‌شان یعنی احساس ارزشمندی می‌رسند. رفتارهای نمایشی مسعود رجوی به مدد خودشیفتگی او حسن و رضا را تبدیل به دو موجود ضد اجتماعی کرده است که سرسپرده “برادر مسعود” و “خواهر مریم” شده‌اند و چنان که خود اذعان می‌کنند از خویشتن تهی شده اند.

ویدیوی حسن و رضا تنها چند دقیقه از نیم قرن حیات فرقه مجاهدین خلق را به ما نشان میدهد. حسن و رضا تنها دو تن از حدود پنج هزار نفر پیروان فرقه رجوی بودند. امروز هنوز حدود دو هزار نفر در قرارگاه مجاهدین خلق در روستای مانز آلبانی در شرایط انزوا گرفتار هستند. اگر چه مسعود رجوی در این مکان حضور فیزیکی ندارد و مریم رجوی اجازه خروج از فرانسه و حضور در آلبانی ندارد اما سلسله مراتب در فرقه کمابیش برای گرفتار نگه داشتن اعضا وظیفه خود را انجام می‌دهد.

مزدا پارسی