آن سوى پرده (6)
خاطرات طالب جلیلیان
از جداشدگان سازمان مجاهدین
زندان فُضَيليه
باز هم زندان. همه اش زندان و زندان و زندان. آخر پس كى تمام مى شود.
زندان يا به عبارتى بازداشتگاه فضيليه در حومه بغداد قرار دارد. ساختمان آن پوسيده و قديمى است. خود عراقي ها مى گويند پنجاه سال از ساخت آن مىگذرد. يكى از پيرمردهاى منطقه خودمان هم تعريف مىكرد وقتى در جوانى براى زيارت كربلا به عراق رفته بود، بازداشت شده و در فضيليه زندانى بوده است. عراقي ها مىگويند صدام هم در جوانى مدتى در اين زندان بوده. به هر حال زندانى با اين قدمت داراى حصارى به طول دويست متر و عرض صد متر است. ساختمان زندان در وسط حصار قرار دارد. زندان داراى دو بخش است، يكى مخصوص عراقي ها و دومى مخصوص غيرعراقي ها. اطراف زندان محل گلهدارى، كاهفروشى و بازار خريد و فروش دام است. به همين دليل هميشه کثیف است. قسمت غيرعراقي ها داراى حياطى در وسط به ابعاد 15*20 متر است. سلول ها دور تا دور حياط قرار دارند. مجموعاً شصت و هشت سلول به غيرعراقي ها تعلق دارد. ديوارهاى آجرى زندان از فرط رطوبت و كهنگى كج شده است. كف سلول ها و حياط سيمانى است كه شكاف هاى آن به خاطر رطوبت پر از كرم است. فاضلاب زندان به چاه مىريخت اما چاه پر شده بود و سرريز مىكرد، به همين علت رطوبت آن از كف زندان بيرون مىزد و بوى بد آن آدم را گيج مىكرد. در تمام زندان فقط يك شير آب كوچك وجود داشت كه آب كمى از آن جارى مىشد. در تابستان ها هم اكثراً آب به كلى قطع مىشد. چندين مرتبه رئيس زندان براى تعمير آن از زندانيان پول گرفته بود اما آن را درست نمىكرد. دفتر زندان بيرون از محوطه بود. دستشويى زندان مملو از كثافت بود و آفتابه نداشت. هر كسى بايد براى طهارت خودش قوطى يا ظرفى پيدا مىكرد. تابستان كه آب قطع مىشد از رودخانه با گالن آب مىآوردند و به هر نفر مقدار كمى مىدادند. اين آب كه پر از آشغال و زالو بود مختص آشاميدن بود و براى استحمام و طهارت آب نداشتيم. رئيس زندان مى گفت اين جا بازداشتگاه است سهميه بهداشتى ندارد.
هيچ نوع وسيله نظافت و پتو و ظرف وجود نداشت. هر كسى زرنگ بود مىتوانست براى خودش يك قوطى كنسرو پلاستيك گير بياورد. همه بدون پتو روى سيمان مىخوابيديم. مدتى كه گذشت توانستيم از زندانيان غيرايرانى كه ملاقاتى داشتند چند تا پتوى كهنه و پارچه پاره تهيه كنيم. هر كس به وسيلهاى نياز داشت بايد پول مى داد تا از بيرون زندان برايش تهيه كنند.
غذاى ما عبارت بود از صبح ها نصف ليوان چاى با يك عدد نان سمون؛ ظهر هم اگر زمستان بود يك سمون با يك ليوان آب شلغم و اگر تابستان بود يك سمون با كدو يا بادنجان. براى طبخ كدو و بادنجان آن را با پوست و بدون آن كه تمييز كنند در ديگ آب مىانداختند، اگر از بالا درون ديگ را نگاه مىكرديد مىتوانستيد كف آن را ببينيد چون هيچ چاشنى ديگرى نداشت، از شام هم خبرى نبود. بدون در نظر گرفتن كيفيت غذا مىتوان گفت تمام مواد غذايى كه در طول روز به افراد مىدادند حتى نمىتوانست براى يك وعده هم كسى را سير كند. از گرسنگى هميشه شكممان صدا مىكرد. بعضىها از فرط گرسنگى گريه مىكردند. دست هاى همه به آسمان بلند بود و در حسرت كمى نان بوديم. هر وقت از اين وضع شكايت مىكرديم جز دشنام هاى ركيك و حرف هاى زننده چيزى نصيبمان نمى شد.
يك دوش آب گرم، يك ليوان چاى داغ و يك شكم سير نان خشك جزئى از رؤياهاى ما شده بود. تازه متوجه حرف برخى از افراد فرقه شده بوديم، آن ها به بعضى از بچهها گفته بودند شما را به جايى مىفرستيم كه حاضر شويد براى يك لقمه نان خشك دست به هر کاری بزنيد!
به دليل نبود وسايل بهداشتى موهاى سر و ريش ما بلند شده و انباشته از آشغال و كثافت بود؛ چون با كوچك ترين بادى محوطه زندان پر از خاك مىشد. لباس ها به شدت كثيف بود. اما گرسنگى آن قدر به ما فشار آورده بود كه بهداشت و سلامتى را فراموش كرده بوديم.
زمستان از فرط سرما كبود مىشديم و تابستان آن قدر گرم بود كه احساس مىكرديم استخوانهايمان مىسوزد. براى يك جرعه آب سرد لهله مىزديم. هر وقت اعتراض مىكرديم كتك مىخورديم و دشنام مىشنيديم. عراقي ها، ايرانيان را مجوس خطاب مىكردند. حتى رئيس زندان مىگفت اسرائيلي ها مذهب شيعه را به وجود آوردهاند. ايراني ها صد بار از يهوديان بدتر هستند. علاوه بر مسئولين بايد تحقير و توهين بقيه عرب ها را هم تحمل مىكرديم.
زندان فضيليه هم زير نظر استخبارات بود و فقط نگهبانهاى بيرون، از قواى انتظامى بودند. هر وقت مسئول بالاترى به زندان مىآمد درباره خودمان از او سؤال مىكرديم و او مىگفت به همين زودي ها مىرويد. زمستان ها هر سه نفر يك حصير از پوست خرما و يك پتو داشتيم كه چند سوراخ بزرگ روى آن بود. داخل سلول ها پر از كرم و شپش بود. همه هر روز صبح يك ساعت برنامه شپشكشى داشتيم. لاى ناخن هاى ما از خون شپش قرمز مىشد اما آبى نبود كه دستهاي مان را بشوريم. با همان دست هاى خونى و كثيف غذا مىخورديم.
بقيه زنداني ها از عرب هاى غيرعراقى بودند كه با ايراني ها بد بودند و هيچ كمكى نمىكردند، حتى تعدادى عرب ايرانى هم كه در آب هاى مشترك دستگير شده بودند، مىگفتند ما ايرانى نيستيم، اهوازى هستيم و دست به دست عرب ها داده، ما را آزار مىكردند. بيش تر زنداني ها مصرى بودند، و ملاقاتىهاى آنان برايشان مواد غذايى و ساير وسايل مورد نياز را مىآوردند، اما ايراني ها ملاقاتى نداشتند. جز پوست و استخوان چيزى از ما نمانده بود، حتى رمق راه رفتن هم نداشتيم. من دو ماه تمام تب كرده بودم اما حتى آن قدر پول نداشتم كه يك آمپول آنتىبيوتيك بخرم. قيمت آنتىبيوتيك به اندازه يك پاكت سيگار معمولى بود. از شدت تب تمام استخوان هايم، خصوصاً ساق پايم آن قدر درد مىكرد كه احساس مىكردم الان مىتركد. گاهى از شدت درد فرياد مىزدم. بالاخره يك اردنى 500 دينار (معادل يك پاكت سيگار) داد تا برايم يك سرنگ و دو آمپول پنىسيلين خريدند و يكى از بچهها كه وارد بود آن را به من تزريق كرد. بعد از دو ماه سرانجام دردم آرام گرفت. گاهى پزشكى مىآمد و بچهها را معاينه مي كرد و نسخه مىنوشت اما دارو را بايد خودمان تهيه مىكرديم. هر كسى پول مىداد تا چيزى از بيرون زندان برايش تهيه كنند، حداقل يك سوم پول را زندان بان ها برمىداشتند. به هر حال ما ايراني ها كه هيچ پولى نداشتيم آن قدر بىرمق شده بوديم كه از ناتوانى چند روز يك بار به دستشويى مىرفتيم. تازه آن وقت هم از ديوار كمك مىگرفتيم. هر پنج نفر يك جفت دمپايى داشتيم كه فقط براى دستشويى رفتن از آن استفاده مىكرديم، زيرا بقيه دمپايي ها يا پاره شده بود يا در ازاى نان فروخته شده بودند. از فرط گرسنگى سه بار تا دم مرگ رفتم اما هر بار آدم خيرى پيدا مىشد و مقدارى مواد غذايى به ما هديه مىداد. از فرط گرسنگى همه چيز را فراموش كرده بوديم حتى اگر يك قالب صابون هم به دست مىآورديم آن را با نان عوض مىكرديم. در اثر نبود بهداشت و حمام و كثافت داخل زندان هر يازده نفر ما جرب (گرى) گرفته بوديم. در طول دو ماه آن قدر خودمان را خارانده بوديم كه بدن ما زخم شده بود. از فرط درد و خارش شب ها به گريه مىافتاديم. علاوه بر زخم ها، صبح كه بيدار مىشديم درون زخمهاى ما تعداد زيادى شپش خانه مىكردند. خون و شپش با هم قاطى شده بود. تا اين كه يك اردنى به نام محمد قطب در حدود دو كيلو داروى كرم مانند به نام كبريت براى ما خريد. آن را به خودمان ماليديم و بعد از يك هفته بهتر شديم. اما حالا تمام بدن و لباس هايمان چرب شده بود و حتى آب سرد هم براى شستن خودمان نداشتيم.
تمام فشارها باعث شد كه چند نفر از بچهها براى مجاهدین نامه بنويسند و اظهار ندامت و پشيمانى كنند، بلكه بتوانند به سازمان بازگردند اما رئيس زندان نامه ی آن ها را قبول نكرد. عدهاى هم از جمله خود من گفتيم اگر روزى صد مرتبه بميريم و دوباره زنده شويم باز هم محال است از رجوى طلب بخشش كنيم!
ساير زنداني هاى فضيليه بيش تر از دو ماه نمىماندند و بعد به كشور خودشان فرستاده مىشدند. درواقع بيش تر آن ها عرب هايى بودند كه در زمان جنگ به عراق آمده بودند و اكنون ديگر به وجودشان نيازى نبود. بنابراين به بهانههاى مختلف، ازجمله اتمام مهلت اقامت آن ها را در فضيليه جمع مىكرد و پس از دو هفته تا حداكثر دو ماه به كشورهاى خودشان بازپس مىفرستاد.
نزديك به يكسال بود كه در سخت ترين شرايط مادون انسانى به سر مىبرديم. علاوه بر ما ايراني هايى كه مىخواستند به طور قاچاق با قايق به كويت بروند و در اروندرود دستگير شده بودند نيز در آن جا زندانى بودند، اين افراد را قايقى مىناميدند. عراق آن ها را به اين نيت كه با اسيران خود مبادله كند دست گير مىكرد، اكثر آن ها اهوازى و عرب بودند. عراقي ها آن هارا با ايراني ها به صف نمىكردند بلكه صفى جداگانه داشتند و اهوازى خوانده مىشدند نه ايرانى، خود عرب ها هم مىگفتند ما ايرانى نيستيم، اهوازى هستيم. اين افراد بعد از چند ماه مبادله مىشدند. هر وقت از رئيس مىپرسيديم چرا ما را كه قديمىتر هستيم مبادله نمىكنيد مىگفت هنوز فرقه موافقت نكرده است.
در زندان فضيليه دو خانواده ايرانى وجودداشت. يكى از آن ها ايرانىالاصل بودند اما از زمان هاى بسيار دور به عراق آمده بودند و دخترهاى آن ها همسرانى عراقى داشتند. آن ها مىخواستند به ايران بروند كه دستگير شدند. مرد و يكى از پسرانش را به فضيليه آوردند و زن او را به زندان كاظميه كه محل حبس زنان ولگرد بود فرستادند. دختر او كه همسرى عراقى داشت به ملاقات مرد مىآمد. خانواده ديگر زن و مردى بودند كه دختر و پسر بالغى داشتند. آن ها به طور دستهجمعى به عراق آمده بودند تا به سازمان بپيوندند اما چون با مسئله طلاق مواجه شده بودند، مرد اعتراض كرده بود و گفته بود من صاحب فرزندان بزرگى هستم، اگر همسرم را طلاق بدهم پسرم كه مرد گردن كلفتى است مرا مىكشد. به هر حال زير بار طلاق نرفته بود. فرقه هم او را نپذيرفته تحويل عراقي ها داده بود. آن ها هم مرد و پسرش را به زندان فضيليه و زن و دختر را به زندان كاظميه فرستادند. اين زن هر هفته مقدارى نان و مواد غذايى از زندان كاظميه براى همسرش مىفرستاد. اين غذاها را دختر خانواده نيمه ايرانى، عراقى به زندان مىآورد. يكبار همراه غذا نامهاى هم فرستاد كه در آن فهرست مواد ارسالى ذكر شده بود. پسر خانواده نيمه ايرانى براى اين كه خانواده ديگر از ميزان اجناس فرستاده شده باخبر نشوند، نامه را به ما داد تا برايش بخوانيم. زن بعد از فهرست اجناس براى شوهرش نوشته بود:”تو مگر غيرت و شرف ندارى، ما را آوردى، دست اين عراقي هاى از خدا بىخبر دادهاى. من براى اين كه حيثيت دخترم به باد نرود مجبورم كارهاى اين زندان بان هاى سبيل كلفت را انجام دهم و برايشان نظافت كنم اما نمىتوانم مدت زيادى به اين كار ادامه دهم ديگر برايم هيچ آبرويى باقى نمانده. همين روزهاست كه حيثيت دخترمان به باد برود. هر چه زودتر به مجاهدین بگو فكرى براى ما بكند تا از اين زندان خلاص شويم. بگو حاضريم از هم جدا شويم فقط ما را از اين جا بيرون بياورند”.
نمىدانم با اين وضع وقتى رجوى راجع به مصدق صحبت مىكند و ادعاى ملىگرايى مىكند بايد به او چه گفت.
مدتى كه گذشت چهار نفر ديگر از اعضاى فرقه را هم به آن جا آوردند. آن ها همه لباس هاى شيك به تن داشتند و داراى ساك و چمدان و يك گونى خواربار بودند. ما خوشحال شديم و فكر كرديم مىتوانيم از امكانات آن ها استفاده كنيم. ولى آن چهار نفر را به سلول جداگانهاى بردند، در آن را بستند و گفتند احدى حق ندارد با آن ها صحبت كند يا نزدشان برود. ابتدا فكر كرديم به خاطر مسائل امنيتى چنين مىكنند. اما يك روز اعلام كردند، صحبت كردن با آن ها مانعى ندارد. وقتى نزد آن ها رفتيم، ديديم رئيس زندان سرگرد ابوعبيده و معاونش ابوخالد تمام وسايل و پول هاى آن ها را برداشتهاند، حتى لباس هاى آن ها را درآورد و جامههاى ژنده به آن ها داده بودند. وقتى با آن ها حرف زديم و پرسيديم كه چرا اجازه داديد با شما چنين رفتارى بكنند. متوجه شديم عقلشان را از دست دادهاند. اسم يكى از آن ها هوشنگ و از اهالى ايلام بود. او به يك نقطه خيره مىشد و يك مرتبه از خنده غش مىكرد. بعد ناگهان دچار وحشت مىگرديد. ديگرى بيژن و از اهالى درهشهر بود، هر چه به او مىگفتيم، مىگفت فرض كنيد كه شده، فكر كنيد كه شده. ديگرى مرتضى نام داشت و اهل مهران بود. او مرتباً براى مجاهدین گزارش مىنوشت و مىگفت برنامه كار من مشخص نيست، هر چه به او مىگفتيم اين جا اشرف نيست، زندان است. مىگفت: چرا؟
ديگرى احمد و از اهالى انديمشك بود. من قبلاً او را مىشناختم. وى اعتقادات ماركسيستى داشت. در زمان انقلاب ايدئولوژيك آن قدر او را تحت فشار قرار داده بودند كه دچار عدم تعادل روانى شده بود و مرتب در حياط زندان، عقب عقب رژه مىرفت. نه تنهانتوانستيم از آن ها كمكى بگيريم بلكه بايد آن ها را در انجام كارهاى روزمره اشان يارى مىداديم. اين عده به همراه چند نفر از قايقىها خيلى زود مبادله شدند.
جريان مبادلهها به اين صورت بود كه ايراني ها را تا لب مرز مىآوردند و به صليب سرخ تحويل مىدادند. بعد صليب از آن ها مىپرسيد مىخواهند به ايران بازگردند يا نه. اگر نمىخواستند بازگردند برايشان كارت پناهندگى صادر مىكردند و آن ها را به اردوگاه رماديه مىفرستادند تا بعداً بتوانند به خارج اعزام شوند.
يك سال و اندى از زندگى ما در فضيليه مىگذشت. اكثر افراد نفس هاى آخر را مىكشيدند. حتى حال صحبت با مسئولين عراقى را هم نداشتيم دور هم جمع شديم تا راه حلى بيابيم. مىديديم كه داريم آرام آرام زجركش مىشويم، پس تصميم گرفتيم حالا كه قرار است بميريم يك مرتبه خود را راحت كنيم. به همين دليل دست به اعتصاب غذا زديم، فكر كرديم يا راحت مىميريم يا از اين وضع فلاكت بار نجات پيدا مىكنيم. به جز دو نفر كه انسان هاى ضعيفی بودند و از اعتصاب مىترسيدند بقيه عزممان جزم بود. اين دو نفر قبلاً هم حاضر شده بودند در ازاى دريافت كمى غذا ظرف ها و لباس هاى اعراب را بشويند. در هر صورت اعتصاب را به اطلاع سرگرد ابوعبيده رئيس زندان رسانيدم. او گفت:”ضربت الطعام ممنوع”. يعنى اعتصاب غذا ممنوع است و چند فحش آبدار نثارمان كرد. بعد گفت براى ما اهميت ندارد كه شماها مثل سگ بميريد. با اين حال اعتصاب را آغاز كرديم. چهار روز از اعتصاب گذشته بود كه همه از پا درآمدند. مجبور شدند براى معاينه ما پزشك بياورند. دكتر به رئيس زندان گفته بود كه فشار خون آن ها بيش از حد پايين است و در وضعيت خطرناكى هستند. بعد رئيس اقامة عراق آمد، اول كمى ما را تهديد كرد و داد و بيداد راه انداخت، بعد گفت: حالا چه مىخواهيد؟ گفتيم اولاً ما را به جاى بهترى منتقل كنيد. ثانياً بعد از آن ما را آزاد كنيد. رئيس اقامه گفت بسيار خب شما را به محل بهترى منتقل مىكنيم اما آن جا بايد اعتصابتان را بشكنيد تا بتوانيم شما را تحويل صليب بدهيم. با اين وضعيت جسمانى امكان تحويل دادن شما وجود ندارد. قبول كرديم. ما را سوار ماشين كردند و از زندان بيرون بردند. اكثر ما پابرهنه بوديم و با كمك ديگران توانستيم سوار ماشين بشويم. نيم ساعت بعد پياده شديم. آن جا زندان ابوغريب بود.